چرا به سنجد (زیتون روسی) گفته می شود؟

سنجد میوه ایی کوچک است که هر ایرانی آن را هر ساله در سفره ی هفت سین پیدا می کند و درختان آن را میتوان تقریبا در همه ی نواحی مشاهده کرد. اما آیا می دانستید این میوه کوچک دارای خواص آنتی اکسیدانی بالا، ضد التهاب و ضد درد دارد و می تواند از جهش های ژنتیکی DNA جلوگیری کند. در این مقاله انواع کاربردهای دارویی سنتی این میوه ی اعجاب انگیز جمع آوری شده است.

درخت جادویی!

درخت سنجد که در سایر زبان ها الیاگنوس نیز نام دارد، یک درخت برگریز یا درختچه بزرگ است که گیاه بومی جنوب روسیه، ازبکستان، ایران، ترکیه و پاکستان است. میوه ی درخت سنجد که در زبان انگلیسی به آن زیتون روسی گفته می شود زیرا ظاهر آن شبیه درخت زیتون با میوه های کوچک قرمز مایل به قهوه ای به شکل بیضی است. 

درخت درختی با عمر طولانی (80 تا 100 سال) است که به سرعت تا ارتفاع 10 متر و قطر 30 سانتی متر رشد می کند و پس از 5 تا 6 سال شروع به میوه دهی می کند. چیزی که این درخت متمایز می کند این است که درخت سنجد می تواند طیف وسیعی از شرایط محیطی سخت را تحمل کند. مانند سیل، خشکسالی شدید، سنگی، شنی و شوری یا قلیایی بودن خاک ها.قسمت های مختلف درخت سنجد در انواع فرم های دارویی، در صنایع عطرسازی، و همچنین در چوب کاری و آلات موسیقی استفاده شده است.

سنجد میوه ایی است با ارزش غذایی بسیار بالا؛ و حاوی مقدار قابل توجه ایی پروتئین، قند، ویتامین و مواد معدنی است. گل‌های کوچک درخت سنجد، معطر و به رنگ سفید متمایل به زرد هستند و به‌عنوان منبع شهد زنبورهای عسل و همچنین طعم‌دهنده در تولید لیکور استفاده می‌شده است. از گل‌های سنجد برای درمان کزاز در طب سنتی نیز استفاده می‌شود.

خواص درمانی

جوشانده و دم کرده میوه، گل، برگ سنجد از قدیم الایام به طرق سنتی برای درمان انواع بیماری ها و علائم آنها استفاده می شود. میوه خام یا پخته آن برای درمان گلودرد، سرفه، آنفولانزا، سرماخوردگی، تب، تهوع، استفراغ، یرقان، آسم، اسهال و برخی علائم و بیماری‌های دیگر مصرف می‌شود.همچنین برای تسکین درد و التهاب در بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید و برای تسریع روند بهبود زخم در ناحیه آسیب دیده کاربرد گسترده ایی دارند. 

مطالعات فارماکولوژیک اخیر نشان داده است که سنجد دارای خواص ضد التهابی، ضد میکروبی، آنتی اکسیدانی و برخی دیگر از خواص مفید برای بدن انسان است که ممکن است برای درمان تعداد بسیاری از بیماری ها استفاده شود. میوه های سنجد به طور سنتی به صورت تازه یا خشک به عنوان منبع غنی از ویتامین هایی مانند توکوفرول، کاروتن، ویتامین C، ویتامین B1 و مواد معدنی مانند کلسیم، منیزیم، پتاسیم، آهن و منگنز مصرف می شود. فراوان ترین ماده معدنی موجود در میوه سنجد پتاسیم (8504 میلی گرم بر کیلوگرم) است. و به دنبال آن سدیم (1731 میلی گرم/کیلوگرم) و فسفر (635 میلی گرم/کیلوگرم) قرار می گیرند.

ماده ی دیگری که به فراوانی در سنجد یافت می شود جوهر مازو نام دارد. جوهر مازو یا تانین (Tannin) ماده‌ایی است که در برخی از میوه‌ها و بذرها وجود دارد و حالت گسی در دهان ایجاد می‌کند. در بسیاری از مطالعات، فواید سلامتی تانین های تغلیظ شده موجود در چای، و برخی میوه ها و سبزیجات به اثبات رسیده است. نشان داده شده است که تانین ها دارای اثرات ضد کلسترولی، ضد التهابی، ضد سرطانی، محافظت کننده های شیمیایی قلب در بدن ما هستند و علاوه بر این، فعالیت های رگ زایی را در ناحیه زخمی بافت پوست افزایش می دهند که به کاهش زمان بهبودی کمک می کند.

در نتیجه، میوه سنجد منبعی غنی از برخی مواد مغذی، مواد معدنی، ترکیبات شیمیایی و آنتی اکسیدان های مفید برای سلامت انسان است.

کاربرد ها:

تاثیرات ترمیم زخم

در پاسخ به آسیب، ترمیم زخم یک فرآیند ضروری و فعال است که عملکرد را به بافت آسیب‌دیده برمی‌گرداند و شامل چهار مرحله دقیق و بسیار برنامه‌ریزی شده است. یافته های مطالعات  نشان می دهد که پس از استفاده از عصاره سنجد در ناحیه زخمی، محتوای هیدروکسی پرولین، عامل مهم در ساخت کلاژن، در بافت افزایش یافته است. مطالعات همچنین نشان می دهند که عصاره سنجد اثر قابل توجهی در تسریع روند بهبود زخم و کاهش التهاب و درد داشته است.

در طب سنتی ایران از پودر خشک برگ سنجد به عنوان دارویی برای کنترل خونریزی و تسریع روند بهبود زخم استفاده می شده است.

این مطالعه نشان می دهد که استفاده از عصاره برگ سنجد سطح زخم را به طور قابل توجهی کاهش می دهد و تعداد جوانه های مویرگی و فیبروبلاست ها را به شدت افزایش می دهد. فیبروبلاست ها سلول های چسبنده در بافت همبند پوست هستند و نقش مهمی در روند بهبود زخم دارند. محتوای فلاونوئیدها و آنتی اکسیدان های عصاره سنجد از عوامل مهم در این خاصیت تسریع روند بهبود زخم است. فلاونوئیدها به دلیل فعالیت های ضد میکروبی خود شناخته شده اند که به افزایش سرعت بسته شدن زخم و بازسازی اپیدرم در پوست کمک می کنند.

شما می توانید با خوردن مستقیم سنجد و یا نوشیدن دمنوش های سنجد و یا استفاده از کرم های موضعی این دانه از خواص منحصر به فرد ایت دانه جادویی بهره مند شوید.

تقویت سیستم گوارش و بهبود آسیب های معده و روده

فرآورده های میوه سنجد به طور گسترده در برخی از مناطق اروپا و آسیای مرکزی برای درمان زخم معده استفاده می شود زیرا این عصاره ها باعث افزایش تشکیل بافت ترمیم کننده زخم در روده می شوند. در این مطالعه، هضم ماده ی کاروتنوئیدی موجود روغن سنجد ثابت کرد که اثر محافظتی در برابر زخم های گوارشی دارند.

شل کننده عضلانی

عصاره میوه، برگ و گل سنجد به طور سنتی برای درمان بیماری های مختلف درد عضلانی استفاده می شود. استفاده از گل سنجد برای درمان کزاز در طب عامیانه نیز می تواند نشان دهنده فعالیت شل کننده عضلانی این گیاه باشد. نتایج آزمایشات نشان داد که با افزایش دوز عصاره ها، خاصیت شل کنندگی عضلانی بافت نیز افزایش یافت. در دوزهای بالاتر، اثربخشی عصاره های آبی و اتانولی سنجد مشابه دیازپام (2 میلی گرم بر کیلوگرم) بود، دیازپام یک داروی شیمیایی است که برای تسکین تنش و آرامش عضلات استفاده می شود.

در قسمت قبلی مقاله درخت سنجد را بررسی کردیم و از خواص منحصر به فرد برگ، گل و میوه ی درخت سنجد آگاه شدیم. در ادامه درباره خواص آنتی اکسیدانی سنجد و تاثیر این میوه بر روی مغز و حافظه بیشتر خواهیم دانست.

سنجد، میوه ی جادویی

سنجد، میوه ی درخت سنجد یه رنگ قرمز یا قهوه ایست که به دلیل شباهت آن به زیتون، در زبان انگلیسی به آن زیتون روسی گفته می شود. طول برگهای درخت سنجد معمولاً از ۳ تا تقریباً ۱۵ سانتی متر است، اما عرض آن کمتر از۲ سانتی متر است. برگ درختان سنجد تا اواخر پاییز روی درخت می مانند و شاخه ها ممکن است تا حدودی خاردار باشند. شاخه های قدیمی تر به رنگ قهوه ای شکلاتی هستند. گل‌های کوچک کرم رنگ در بهار ظاهر می‌شوند و رایحه‌ای قوی دارند و میوه‌های کوچک در پاییز بالغ می‌شوند. سنجد را می توان به صورت خام یا پخته به عنوان چاشنی در سوپ مصرف کرد؛ آنها کاملا خشک و تا حدودی آرد آلود هستند. از این میوه همچنین در تهیه ژله یا شربت نیز استفاده می شود.

 میوه باید کاملا رسیده باشد تا بتوان از آن به صورت خام لذت برد، اگر حتی کمی کمتر از حد رسیده باشد طعمی کاملا قابض خواهد داشت. هر توت حاوی یک دانه بزرگ است و این دانه را می توان به صورت خام یا پخته مصرف کرد. سنجد را می توان همراه با میوه های دیگر میل کرد. اگرچه محفظه دانه نسبتاً فیبری است.پیشنهاد ما برای صرف سنجد جمع‌آوری دانه‌ها و برشته کردن آن‌ها به صورت یک خوراکی خوشمزه است. در ایران از پودر خشک میوه سنجد مخلوط با شیر برای درمان آرتریت روماتوئید و درد مفاصل استفاده می شود.

فعالیت آنتی اکسیدانی

عوارض سمی و خطرناک بسیاری از آنتی اکسیدان های مصنوعی و فواید فوق العاده آنتی اکسیدان های طبیعی و ترکیبات فنلی موجود در میوه ها، سبزیجات و آنتی اکسیدان های رژیمی، علاقه بسیاری از افراد را به منظور ارتقا‌ء کیفیت زندگی آنها و کاهش خطر ابتلا به بسیاری از بیماری ها، به مصرف بیشتر آنتی اکسیدان های طبیعی در رژیم غذایی خود برانگیخته است. ترکیبات فعال منابع طبیعی مانند ترکیبات فنلی و فلاونوئیدی که در میوه، گل، دانه و برگ بسیاری از گیاهان یافت می‌شوند، به دلیل توانایی در آزادسازی الکترون‌ها و از بین بردن رادیکال‌های آزاد، فعالیت آنتی‌اکسیدانی دارند. 

عصاره برگ و گل سنجد حاوی ترکیبات فنلی و فلاونوئیدی است که دارای خواص آنتی اکسیدانی است و سلول ها را از آسیب های اکسیداتیو محافظت می کند و باعث تاخیر یا کاهش خطر ابتلا به بسیاری از بیماری های فاسد کننده می شود. ترکیبات در برگ بیشتر از گل گیاه است. این توضیح ممکن است به دلیل فرآیند فتوسنتز باشد که در برگها اتفاق می افتد.

فعالیت محافظت از قلب

حمله قلبی یکی از علل اصلی مرگ و میر در میان بیماری های قلبی عروقی است. گاهی اوقات انسداد جزئی یا کامل شریان های قلب می تواند باعث کاهش جریان خون به عضله قلب شود که وضعیت خطرناکی را به وجود می آورد. موثرترین راه برای کاهش آسیب قلبی، بازگشت سریع جریان خون به قلب است. عصاره برگ سنجد دارای اثرات محافظتی بر آسیب جریان خون مجدد ایسکمی میوکارد است که می تواند با افزایش فعالیت آنتی اکسیدانی توسط عصاره در بافت میوکارد مرتبط باشد.

اثرات ضد دردی و ضد التهابی

در جست‌وجوی داروهای مسکن جدید با اثرات مضر کمتر، منطقی است که به گیاهان دارویی که سال‌هاست به‌طور سنتی مورد استفاده قرار می‌گیرند، نگاهی بیندازیم. سنجد از قدیم الایام در طب عامیانه ایران به دلیل خاصیت تسکین دهنده درد و ضد التهابی آن استفاده می شده است.

آرتروز

به طور سنتی در ایران، دمنوش سنجد دم کرده و به عنوان مسکن برای تسکین درد بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید استفاده می‌شود. مطالعات نشان داده است که ترکیبات فلاونوئیدی این عصاره دارای اثرات ضد دردی و ضد التهابی است. استفاده از درمان های جایگزین مانند داروهای گیاهی در درمان اختلالات درد مزمن نشان داده است که مفید است. برخی از اثرات مفید گزارش شده مربوط به تسکین درد و التهاب پس از استفاده از ترکیب عصاره میوه زنجبیل و سنجد در یک آزمایش جدیدتر وجود دارد. این گزارش نشان می دهد که بیمارانی که 200 میلی گرم عصاره میوه و زنجبیل سنجد را به مدت هشت هفته مصرف می کنند، بهبود قابل توجهی در شدت درد و بروز درد نشان داده اند.

حافظه

بیماری آلزایمر با اختلال در عملکردهای شناختی و حافظه مشخص می شود که معمولاً به دلیل کاهش فعالیت سیستم کولینرژیک ایجاد می شود. تحقیقات نشان داده است که با افزایش مصرف عصاره آبی سنجد، یادگیری فضایی و حافظه موش‌های القا شده با اسکوپولامین وابسته به دوز بهبود می یابد.

فعالیت ضد میکروبی

در سال‌های اخیر، با توجه به افزایش نرخ بیماری‌های ناشی از میکروارگانیسم‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک، اهمیت استفاده از جایگزین‌های بهتر مانند گیاهان دارویی با فعالیت ضد میکروبی طبیعی به‌طور چشمگیری افزایش یافته است. برخی از گیاهان دارویی و اجزای آنها می توانند منبع خوبی برای استفاده به عنوان یک عامل ضد میکروبی باشند.

آیا مصرف سنجد عوارض جانبی دارد؟

بر اساس مطالعه، هیچ عارضه جانبی مضری مانند تاخیر در رشد یا القای ناهنجاری ها، حتی در استفاده از دوزهای بالای عصاره و یا خود میوه سنجد مشاهده نشده است.اما با این حال برخی از ترکیبات این میوه نشان می دهد که استنشاق پودر سنجد ممکن است در برخی مردم حساس باعث ایجاد علائم تحریک بینی شود.

نتیجه:

گزارش های بسیاری از مطالعات در مورد گیاه سنجد و عصاره های آن، اعتبار علمی برای استفاده سنتی از این گیاه به عنوان دارویی برای تسکین و درمان بسیاری از علائم و مشکلات رایج و همچنین برخی بیماری های جدی تر ارائه کرده است. عصاره و یا خود میوه ی سنجد دارای خواص آنتی اکسیدانی، ضد میکروبی، ضد جهش زایی و برخی دیگر از خواص درمانی است که می تواند دارای اثر پیشگیرانه در بسیاری از بیماری های جدی باشد. علاوه بر این، کاشت درخت سنجد در مناطق آسیب دیده، باعث افزایش مواد مغذی خاک و در نهایت تولید کشاورزی بالاتر می شود.

اگر مفید بود اینجا کلیک کنید.